Czy starzenie się elektroniki to mit? NIE!

(Felieton AudioLabs.pl – serwis audio w całej Polsce)

Z pozoru nic się nie zmienia.
Wzmacniacz, który kupiłeś dekadę temu, wciąż wygląda jak nowy. Działa, świeci, a nawet gra.
A jednak po latach zauważasz, że bas nie jest już taki twardy, że głośniki delikatnie buczą, że jeden kanał czasem cichnie, a potem wraca sam.
To nie przypadek. To efekt starzenia się elektroniki audio – zjawiska, które dotyczy każdego urządzenia, bez względu na markę czy cenę.

W tym tekście przyglądamy się temu, jak i dlaczego elektronika naprawdę się starzeje – które elementy tracą parametry, dlaczego tak się dzieje i jak można temu skutecznie przeciwdziałać.
Jeżeli Twój sprzęt jeszcze nie wykazuje oznak zużycia, sprawdź jak przedłużyć jego młodość i działanie.

Wyschnięte kondensatory – przyczynek słabego dźwięku

Kondensatory elektrolityczne to element, który starzeje się najbardziej przewidywalnie.
W środku mają przewodzącą ciecz, tzw. elektrolit, który z upływem lat paruje i gęstnieje.
Wysoka temperatura, przez bliskość radiatorów, przyspiesza ten proces.
Z czasem kondensator traci pojemność i przestaje magazynować prąd tak, jak powinien.

Objawy?
Delikatne buczenie, mniejsza dynamika, rozjechany balans między kanałami, gorszy bas.
Wzmacniacz nadal gra, ale jego parametry są dalekie od fabrycznych.
Czasem wystarczy wymiana kilku kondensatorów, żeby sprzęt zabrzmiał lepiej niż nowy egzemplarz ze sklepu.

Potencjometry i selektory – źródło trzasków we wzmacniaczach

Regulacja głośności i przełączanie wejść wydają się banalne, dopóki nie pojawią się trzaski.
W środku potencjometru porusza się ślizgacz po ścieżce oporowej – setki tysięcy razy w ciągu życia urządzenia.
Z czasem taka ścieżka się wyciera, a smar wysycha. Dodaj do tego kurz i utlenione styki – i masz gotowy przepis na zanikający kanał lub nieprzyjemne przerywanie przy każdej zmianie poziomu głośności.

Zresztą, opisaliśmy to w artykule o trzaskach z głośników przy zmianie głośności.

Podobnie selektory wejść, przełączniki i przyciski – wszystkie elementy mechaniczne.
W starszych sprzętach stosowano mechaniczne przełączniki, które po latach dotyka utlenienie.
W nowszych – przekaźniki, które z kolei potrafią się skleić lub zużyć i nie dawać pełnego kontaktu.
To drobiazgi, ale to właśnie od nich zaczyna się większość napraw.

Zimne luty w elektronice

Luty, które trzymają wszystko w całość, też się starzeją, bowiem każdy element rozszerza się i kurczy wraz ze zmianą temperatury.
Po tysiącach cykli włączeń i wyłączeń pojawiają się mikropęknięcia.
Sprzęt raz działa, raz nie – czasem wchodzi w tryb ochrony, czasem tylko traci kanał lub część funkcji.

W praktyce to jedna z najczęstszych przyczyn „magicznych” usterek:
sprzęt naprawiany już trzy razy, a problem wciąż wraca.
Po solidnym przelutowaniu newralgicznych miejsc – działa bezbłędnie.
Zimny lut to jedna z rzeczy, której nie widać, ale którą czuć (niekiedy bardzo boleśnie) w pracy każdego serwisanta.

Utlenianie metali – dlaczego sygnał cichnie po latach

Złącza, wtyki, przekaźniki, styki – wszystko, co metalowe, w końcu się utlenia. A jeśli przewodzi sygnał, mamy gotową katastrofę.
Miedź, srebro, nikiel, nawet złoto – każdy z tych metali reaguje z powietrzem.
Na powierzchni powstaje cienka warstwa tlenków, która utrudnia przepływ prądu.

W audio to szczególnie istotne, bo sygnał jest bardzo słaby – często na poziomie dziesiątek lub setek miliwoltów. Wystarczy więc minimalne pogorszenie kontaktu, żeby zaczęły się trzaski, zanik dźwięku albo nierówna głośność kanałów.
Dlatego właśnie sprzęt, który stoi latami nieruszany, często gra gorzej niż ten regularnie używany.
Metal, który nie pracuje, koroduje szybciej.

Uszkodzone tranzystory i układy scalone

Wzmacniacze klasy A i AB pracują w wysokich temperaturach, nierzadko powyżej 70°C.
Tranzystory i rezystory mocy działają na granicy swoich parametrów.
Po latach ich struktura zmienia się nieznacznie, ale wystarczająco, by zmienić charakterystykę całego toru audio, lub by by się całkowicie uszkodzić i powodować wyłączanie się wzmacniacza, tzw. tryb „protect”.

W klasie D (i zasilaczach SMPS) dochodzą jeszcze przetwornice i sterowniki PWM – tu starzenie jest mniej przewidywalne. Zawieszające się logiki, niestabilne napięcia, dziwne buczenie lub „pulsowanie” dźwięku – to typowe objawy. Czasem winne są same układy scalone, czasem elementy zasilania, ale mechanizm zawsze jest ten sam: ciepło i czas.

Tworzywa i izolacje też się zużywają

Starzeje się nie tylko elektronika, czy elementy metalowe. Plastikowe gniazda twardnieją, izolacja kabli pęka, pasty termoprzewodzące tracą właściwości. Do tego, kurz i wilgoć robią swoje, zwłaszcza w sprzęcie, który stoi w zamkniętych szafkach.

Czasem wystarczy wymienić pastę między tranzystorem a radiatorem, by temperatura spadła o kilkanaście stopni, dla tranzystora to bardzo duża różnica, a to z kolei wydłuża życie całej sekcji mocy.
Takie rzeczy się nie rzucają w oczy, ale robią ogromną różnicę, jeśli chcesz, żeby sprzęt przetrwał kolejne lata.

Starzenie i zużycie to naturalny etap

Starzenie się elektroniki to nie problem, dopóki wiesz, co z tym zrobić. Wyschnięte kondensatory, utlenione styki, popękane luty czy przekaźniki, które już nie kontaktują – to wszystko można odwrócić, naprawić, ulepszyć.
W naszym serwisie AudioLabs.pl zajmujemy się właśnie takimi przypadkami: od wzmacniaczy, m.in. NAD, Sony, Technics, po hi-endowe Krell, czy McIntosh; ponadto amplitunery, DAC i klasyczne końcówki mocy z lat 80. i 90.
To sprzęt, który warto ratować – bo w jego konstrukcji jest jakość, jakiej dziś się już nie spotyka. Projektowany przez inżynierów, a nie przez księgowych by ciąć koszty i maksymalizować zyski.
Po dokładnym przeglądzie, wymianie elementów i kalibracji potrafi zagrać lepiej, niż ktokolwiek pamięta.
Dlatego jeśli Twój wzmacniacz gra ciszej, trzeszczy, buczy albo po prostu ma już nie ten dźwięk – nie odkładaj tego na później.
Takie rzeczy się naprawia, i to właśnie robimy w AudioLabs.pl – serwisie audio, który przywraca dźwięk do formy w całej Polsce.