Jak dbać o sprzęt audio, by służył przez lata?

Proszę sobie wyobrazić wzmacniacz, który przez 20 lat stał w salonie, grał co weekend, może codziennie wieczorem. Obudowa błyszczy, gałki chodzą jeszcze całkiem nieźle, dźwięk „niby jest” – ale już nie ten. Bas jakby się skurczył, góra przygasła, scena się zapadła. Nikt go nie zalał, nic się nie spaliło – a jednak coś w nim się zestarzało. I właśnie o to chodzi – sprzęt audio też się starzeje, nawet wtedy, gdy wygląda jak nowy.

Wielu ludzi myśli, że „dbanie o sprzęt audio” to po prostu nie upuścić go na posadzkę i raz na tydzień przetrzeć suchą ścierką. Niestety – to o wiele bardziej złożony temat. A jeśli naprawdę chcesz, by Twój wzmacniacz, słuchawki czy kolumny grały tak, jak w dniu zakupu (albo lepiej – po serwisie) – warto poświęcić chwilę na zrozumienie, co dzieje się wewnątrz tych urządzeń.

Objawy zużytych kondensatorów we wzmacniaczu

Zacznijmy od rzeczy, której nie widać – kondensatorów elektrolitycznych. To małe walce, przylutowane do płyty urządzenia, magazynują energię i stabilizują napięcie. Problem w tym, że to elementy „mokre”, zawierające mokry elektrolit, który z czasem wysycha.

Kondensator jest przewidziany na tysiące godzin pracy – ale w optymalnej temperaturze. A co to znaczy „optymalna”? Powiedzmy, że 40-50°C w środku obudowy. Tyle że większość sprzętu audio pracuje w realiach zupełnie innych – zamknięta szafka RTV, zero przewiewu, kurz na radiatorach. W efekcie widzieliśmy już kondensatory wyschnięte na wiór w sprzęcie 2-3-letnim. A przecież niektóre urządzenia mają po 20, 30 lat i nigdy nie były konserwowane.

Co to daje w praktyce? Sprzęt gra „płasko”, traci dynamikę, bas staje się rozlazły, wysokie tony gasną, a kanały potrafią się rozjeżdżać o kilka decybeli. Czasem ludzie mówią: „kiedyś ten wzmacniacz grał lepiej, ale może mi się wydaje”. Nie, nie wydaje się – on naprawdę gra gorzej.

Do tego dochodzą potencjometry. Wzmacniacze, miksery, interfejsy – wszystko, co ma gałki – ma w sobie potencjometry. Kurz, tlenki, mikrowibracje robią swoje. Gałka trzeszczy, balans skacze, kanały się gubią. I to nie tylko irytuje – to wpływa realnie na brzmienie, pisaliśmy o tym nawet w artykule o trzaskach przy zmianie głośności.

W praktyce, sprzęt na którym nam zależy warto co i raz konserwować. Jak często? To zależy od tego jak bardzo nam na nim zależy, ale przyjmuje się że wzmacniaczom mocy, należy wykonać recapping (czyli wymianę kondensatorów) co ok 4-6 lat. Wykonując recapping w naszym serwisie, najpierw otrzymujesz wycenę i informację jak wyszły pomiary, bo może się okazać że nie wszystkie kondensatory trzeba wymienić, co powoduje że operacja jest tańsza.

Kurz – cichy zabójca elektroniki

Brzmi banalnie? Nie jest. Kurz to największy (zaraz po wodzie) wróg elektroniki. Gromadzi się wszędzie – na radiatorach, na płytkach PCB, między nóżkami tranzystorów. Pogarsza chłodzenie i wchłania wilgoć, przez co przewodzi prąd w miejscach, gdzie nie powinien.

Często widzimy sprzęty, które „same się wyłączają”. W środku – warstwa kurzu, która trzyma ciepło jak koc. Tranzystory i scalaki pracują w 80-90°C, a obok kondensatory elektrolityczne – które w takich warunkach starzeją się kilkukrotnie szybciej.

A przecież wystarczyłoby raz na rok lub dwa zdjąć obudowę (albo – lepiej – zlecić czyszczenie w serwisie). Sprężone powietrze (ale nie z kompresora – to zawiera mgiełkę olejową), pędzelek antystatyczny, odrobina alkoholu izopropylowego i już. Płyta chłodna, radiatory błyszczą, a sprzęt oddycha.

Wzmacniacz grzeje się podczas pracy – co robić?

To, że sprzęt jest czysty, nie znaczy, że ma dobre warunki do pracy. Często popełniany błąd – wciśnięcie amplitunera czy wzmacniacza w szczelinę między półkami. „Bo ładnie się mieści” – jasne, tylko że tam jest 60°C.

Sprzęt audio, zwłaszcza wzmacniacze klasy A czy AB, potrzebują przewiewu. Radiatory muszą mieć miejsce na oddanie ciepła. Jeśli masz w szafce kilka urządzeń – DAC, streamer, końcówkę mocy, przedwzmacniacz – zostaw między nimi kilka centymetrów (optymalnie 5-8cm) przestrzeni.

Wielu użytkowników nie zdaje sobie sprawy, że to właśnie ciepło zabija tranzystory, diody i kondensatory, o czym wspomnieliśmy wyżej. Nie przepięcia, nie zwarcia – tylko zwykłe, długotrwałe grzanie.

Nie wyciskaj 110%. Czasem nawet nie 80%

Każdy z nas lubi czasem „dać głośniej”. Ale elektronika ma swoje granice. Jeśli masz wzmacniacz, który daje 70W na kanał przy 8Ohmach, to nie rób z niego systemu nagłośnieniowego na imprezę w 100-metrowej sali – pisaliśmy o tym w artykule „dlaczego wzmacniacz się wyłącza?„.

Prosta zasada: jeśli wziąłeś głośniej i dźwięk się pogorszył – natychmiast przycisz.
Zniekształcenia to sygnał, że końcówka mocy przesterowuje. A przester to nic innego jak obcięte wierzchołki sygnału, który zabija głośniki wysokotonowe w ułamku sekundy.

To samo tyczy się słuchawek. Np. popularne Beyerdynamic DT770 w wersji 250Ohm, potrzebuje około 100mW mocy, by grać pełnią brzmienia. Jeśli podepniesz je do wzmacniacza iDSD Diablo z pokrętłem na maksa – gwarantuję, że długo nie pożyją. Cewki spalą się szybciej, niż zdążysz zareagować.

Uszkodzone kable – trzaski, brak dźwięku i inne problemy

No właśnie. Kable. Wszyscy o nich mówią, ale mało kto je kontroluje. A to właśnie kable potrafią być przyczyną trzasków, szumów, zanikania kanałów, a czasem nawet uszkodzenia sprzętu.

Uszkodzony kabel sygnałowy – XLR, TRS, cinch (RCA), potrafi powodować przebicia, które przy wyższych poziomach sygnału mogą uszkodzić końcówkę mocy lub głośnik.

Dobrą praktyką jest raz na jakiś czas (np. co rok) przejrzeć wszystkie połączenia: czy wtyki są czyste, czy nie ma luzów, czy ekran nie pękł. To nie tylko kwestia jakości dźwięku – to też bezpieczeństwo urządzeń.

Jak dbać na co dzień o sprzęt grający?

Nie musisz rozbierać sprzętu co pół roku. Wystarczy kilka prostych zasad:

• Nie przykrywaj sprzętu – niech ma przewiew.
• Nie stawiaj wzmacniacza na amplitunerze – oba się grzeją.
• Odkurzaj – nie tylko obudowę, ale też okolice krat wentylacyjnych.
• Używaj listew antyprzepięciowych – zwłaszcza jeśli w okolicy bywają burze, a najlepiej użyć ochronnika przepięć, o którym niedawno pisaliśmy.
• Nie wyłączaj sprzętu z prądu codziennie – kondensatory filtrujące i sekcje soft-start lubią stabilność.

Konserwacja, recapping – kiedy do serwisu audio?

Sprzęt audio, jak każdy system elektroniczny, ma swoją „biologię”. Starzeje się, wysycha, utlenia, rozstraja. Regularna konserwacja – wymiana kondensatorów, czyszczenie potencjometrów, sprawdzenie biasu tranzystorów mocy, pomiar napięć odniesienia – to zabiegi, które potrafią odmłodzić wzmacniacz o dekadę i przywrócić mu dawny blask i brzmienie.

My w AudioLabs.pl – serwisie audio w całej Polsce regularnie widzimy przypadki, gdy po pełnej konserwacji klient mówi: „Nie wiedziałem, że mój sprzęt może tak grać”.
Bo właśnie o to chodzi – nie tylko, by działał, ale by znowu grał jak dawniej.
Dowiedz się więcej, jak naprawiamy wzmacniacze, amplitunery i monitory odsłuchowe.